M.S ADIĞE TARİHİ KRONOLOJİSİ

IV-XIV.yy. -Adigelerde feodalizmin tedricen oluşması süreci.

IV. yy. -Sassaniler Gürcistan'a girdi.

IV. yy. -Hıristiyan dininin Kafkasya'da yayılmaya başlaması.

V. yy. -Adigelerin atalarından olan Sind'lerin Gorgippa kenti başkent olmak üzere site Devleti kurmaları.

VI. yy. -Zikh'lerin önderliğinde, Karadeniz kıyısında federe bir devlet kuruldu.

VII. yy. -Klasik eski çağda adi Pagry olan bugünkü Gagra kentinin Grekler tarafından kurulması.

IX. yy. -Hazarlar'ın Kırım valisi Bolan Museviliği kabul etti.

X. yy. -Tek dil konuşan Adıge halkının oluşması.

XIII-XV. -Katolik mezhebinin Kafkasya'ya yayılması.

25.3.1382 -Mısır Çerkes Memluk Devleti kuruldu.

15.04.1395 -Adıgelerin Terek ırmağı kıyısında Timur'a karşı savaşması

1396 -Timur'un Kafkasya'yı tamamen yakıp yıkması

08.06.1438 -Mısır Çerkes Sultanlarından Sultan Barsbay'ın ölümü.

1475 -Osmanlı İmparatorluğu Kırım'ı işgal etti.

21.09.1492 -Çerkes Memlukları Sultanı Kayıtbi öldü.

24.08.1517 -Osmanlı İmparatorluğu ve Çerkes Memlukları arasında Mercidabık savaşı çıktı. Çerkes Komutan Gavguru öldü.

22.01.1517 -Mısır Osmanlılar tarafından zapt edildi. Mısır Çerkes Sultanlığının yıkılışı.

1545 -Kaplan Giray komutasındaki Kırım ordusu Kuzey Kafkasya'ya saldırdı.

1552 -Kazan Hanlığı Rusya'ya ilhak oldu.

1556 -Astrahan Hanlığı Rusya'ya ilhak oldu.

1557 -Kırım'a karşı Büyük Kabartey-Rusya ittifakı.

31.08.1561 -Kaberdey prensi Temiyruko'nun kızı Gosenay'in Çar IV. Ivan ile politik evlilik yapması. Maria Temijukovona adıyla vaftiz edilerek Moskova'da Çariçe oldu.

06.09.1570 -Prenses Goşenay(Maria) oğluyla beraber zehirlenerek öldürüldü.

1570 -Devlet Giray komutasındaki Kırım ordusu Kuzey Kafkasya'ya saldırdı.

1571 -Prenses Goşenay'ın kardeşi Michail Temiyruk Çar İvan'ın emri ile öldürüldü.

1578 -Ruslar tarafından Sunc nehri üzerine bir kale kuruldu.

1588 -Ruslar tarafından Terek nehri üzerine bir kale kuruldu.

01.09.1739 -Belgrad antlaşmasıyla Büyük ve Küçük Kabardey Bölgelerinin Rusya ve Osmanlıdan bağımsız olduğu kabul edildi.

1778 -Osmanlı imp. kıyı Adigelerine ilgi duymaya başlaması

24.3.1789 -Rusların Anapa'ya saldırısı.

30.09.1790 -Kuzey Kafkasya'ya yardım için gönderilen Osmanlı Komutanı Battal Paşa Rusya'ya iltica etti.

01.03.1811 -Kavalı Mehmet Paşa'nın Kahire'de Hile ile Çerkes beylerini öldürtmesi.

14.09.1829 -Edirne antlaşmasıyla Kafkasların Osmanlı Devleti tarafından Rus egemenlik alanına bırakılması

08.09.1830 -Moğolların Ruslara karşı savaşlarında Adıgelerin Moğollara yardım etmesi

09.06.1834 -İngiliz diplomat Davit Urguhart 'ın çabalarıyla Adıge kabilelerinin bir toplantısının Anapa'da gerçekleştirilmesi.

1840 -Çerkesler Karadeniz kıyısında kuvvetlerini yeniden birleştirip Ruslara karşı harekete geçtiler.

12.2.1840 -Büyük Çerkes Saldırısı ve Bahar zaferi

15.01.1840 -Çerkeslerin Abın Kalesini Ruslardan Geri Almaları

1842 -İmam Şamil'in ilk kez naibi Hacı Muhammed'i (Adige)Abedzeh'lere göndermesi.

10.06.1844 -Negume Şora Beçmırze'nın Ölümü

1846 Adigey İmam Şamil bazı Pşılar(Prensler) tarafından Doğu Adigey(Kabardey) bölgesine davet edildi.

1848 Adigey İmam Şamil, Muhammed Emin'i Kuzey Batı Kafkasya Naibi olarak Adigey'e gönderdi.

18482 Adigey Çıle Thariveu Xase(Çerkes Milli Meclisi) Adegum'da toplandı.

1848 3 18 İngiltere İngiliz Parlamentosunda Kafkasya üzerinde görüşmeler açıldı. (M.Austey "İngiltere hükümeti politik amaçları uğruna Çerkesya'yı Rusya'ya peşkeş çekti" diyerek Lord Palmerston'u suçladı)

1848 Polonya Musa Kundukh Komutasında Kuzey Kafkasyalılardan oluşturulan özel bir alay, Leh Bağımsızlık savaşçılarına karşı savaşmak üzere, Ruslar tarafından Varşova'ya gönderildi.

1849 Kafkasya Ahdi askeri yolu tamamlandı.

1851 1 1 Adigey Kabardey bölgesindeki ilk Çerkes Okulu açıldı.

1853 10 4 İstanbul Osmanlı İmparatorluğu Rusya'ya karşı savaş ilan etti.

1854 4 10 Kırım Fransa ve İngiltere, Osmanlının müttefiki olarak Kırım savaşına katıldı.

1854 5 İngiltere Dünyada ilk Çerkesçe sözlük "A Dictionary of the Circassian Language"(Çerkes Dilinde Bir Sözlük) adıyla basıldı.İngiliz bilim adamı Dr. L.Loewe tarafından hazırlanan eserde hem Latin ve hem de Arap harfleri kullanıldı.

1856 2 20 Paris Paris Barış Görüşmeleri başladı.

1856 2 27 Adigey Polonyalı subay Theophil Lapinski yanında askeri mühimmat ile Tuapse'ye geldi.

1856 3 30 Kırım Kırım Harbi Sona Erdi.

1856 3 30 Paris Paris Barış Antlaşması imzalandı. Osmanlı,İngiltere ve Fransa, Kuzey Kafkasya'nın geleceğini Rusya'nın eline bıraktılar.

1856 5 14 İstanbul Çerkes İsmail Paşa, Theophil Lapinski'ye yardım ettiği gerekçesi ile İstanbul'da tutuklanarak sürgüne gönderildi.

1856 5 25 İngiltere Paris görüşmeleri ardından Lordlar Kamarasında Kuzey Kafkasya'nın durumu üzerine tartışmalar başladı.

1856 6 20 Şam İstanbul'da bulunan Muhammed Emin Rusya'nın baskıları sonucu tutuklanarak Şam'a sürgüne gönderildi.

1856 6 Adigey Rus birliklerinin Abzeh bölgesinde Şhaguaşe yakınlarına kale kurmaları.

1856 11 28 Kafkasya Şam'da sürgünde bulunan Muhammed Emin kaçarak Kafkasya'ya geri döndü.

1856 İstanbul Bazı Çerkes kabilelerin Osmanlı topraklarına göçürülmesi için Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya arasında antlaşmaya varıldı.

15.06.1857 -Abın'de (Adige)Şapsığların düzenlediği kurultaya katılan 60 thamade Ruslarla savaşa devam kararı aldılar..

1857 3 9 İstanbul "Göçmen Kanunu" çıkarıldı.

1857 6 19 Adigey Gelencik ve Anapa yakınlarında çıkartma girişiminde bulunan Rus gemileri geri püskürtüldü.

1857 Adigey Mıyekuape(Maykop) civarına bir Rus kalesi kuruldu.

1859 12 5 Kafkasya Polonyalı subay Theophil Lapinski Kafkasya'dan ayrıldı.

1859 12 6 Adigey Muhammed Emin ve bazı Thamatheler silahlarını bırakarak Ruslarla antlaşma sağladı.

1859 İngiltere Hacı Hasan Huştok başkanlığındaki Çerkes heyeti Londra'ya gitti.

1859 Adigey Rus ordusu Labe ve Şhaguaşe arasındaki bölgeyi istila etti. Hamçatey kalesi kuruldu.

1859 Adigey Bölgede büyük bir kıtlık ve kuraklık baş gösterdi. Hayvanlar salgın hastalıklardan telef oldu. Kuban ovasında da kolera salgını başladı.

1860 1 5 İstanbul "Göçmen Komisyonu" kuruldu.

1860 4 19 Adigey Kabelitsey köyü Rus ordusu tarafından yok edildi.

1860 6 5 Adigey Afıps nehri üzerinde bir köprü kurularak Rus birliklerinin tamamına yakını Şapsığ bölgesine geçirildi.

1860 9 Adigey 60 Adige köyü Ruslar tarafından yok edildi.

1860 - 1861 -Kabardey nüfusunun 1/8'inin Osmanlı topraklarına gitmesi.

1861 6 13 Adigey Çıle Thariveu Xase, Saşe'de(Soçi) toplandı. Mücadeleye devam ve dış dünyadan destek talep edilmesi gibi kararlar alındı.

1862 9 17 Adigey Nabradze kalesi Adige kuvvetlerinin eline geçti.

1862 İngiltere David Urquhart "Circassian Comitee"yi kurdu.

1863 9 Adigey Polonya asıllı Magnan cephane yüklü bir gemi ile Rus ablukasını yararak Vardane'ye çıktı.

1863 12 İstanbul "Courrier de L'Orient" gazetesi Çerkeslere yardım kampanyası başlattı.

1864 2 23 Adigey General Yevdakimov birlikleri Tuapse kalesini ele geçirdi.

1864 3 1 Adigey General Grabbe komutasındaki Rus işgal birliklerinin Psekups ırmağının üst kısımlarında oturan halkı katletmeleri.

1864 3 Adigey Abzeh bölgesindeki Toubeh köyü Rusların katliamlarıyla haritadan silindi.

1864 3 6 Adigey General Heyman komutasındaki İşgalci Rus birliklerinin,Tuapse ve Psesuape arasındaki bölge halkına karşı 10 gün sürecek katliamları başladı.

Mart 1864 -Subeşkh nehrinde 100'e yakın Adige savaşçı teslim olmalarına rağmen öldürülür.

Nisan 1864 -Trabzon'a giden Çerkes göçmenlerin sayısı 10.000'i bulur. Bunların 3000'i ölür.

1864 Adigey Hodz-Ahçip Muharebeleri.

1864 4 Saşe(Soçi) Rus ordusu, Vardane Kalesini ele geçirdi.

1864 4 14 Rusya Kuzey Kafkasya'nın tamamen istilası bütün Rus kiliselerinde zafer ve şükür ayinleri ile kutlandı.

Mayıs 1864 -Sürülen Çerkeslerden boşalan yerlere Azof'dan getirilen Kazakların yerleştirilmesi.

1864 5 21 Kafkasya Büyük Çerkes Sürgünü hızlanır.

Haziran 1864 -Ağustos Osmanlı topraklarına göç eden Adigelerin sayısı 400.000 'e ulaşması Eylül Samsun'a çıkan Adigelerden yasayanların sayısı 60.000 ölüler ise 70.000

1864 6 14 İngiltere David Urquhart tarafından yayınlanan Free Press gazetesi Çerkes sürgünü adına siyah bantla yayınlandı.

1864 7 7 İngiltere Karl Marx'ın Herald Tribun'deki yazısı ile Kafkasya'nın Rusya tarafından istilasını 1815 yılından beri Avrupa'da meydana gelen en önemli iki olaydan biri olarak değerlendirdi.

1864 7 İstanbul Hükümet tarafından, Trabzon valisine "İstanbul'a artık göçmen gönderilmemesi" emredildi .

1871 3 1 Mısır Çerkes Memluklarının Mısır'daki bakiyelerinden bazı Çerkes ileri gelenleri Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından hazırlanan bir komplo sonucu katledildiler.

1877 4 23 Rusya Rusya, Osmanlı'ya savaş ilan etti.

1877 5 17 İngiltere David Urquhart vefat etti.

1877 6 2 Saşe(Soçi) Türk donanması Saşe (Soçi)'yi bombardımana tuttu, çıkartma girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı.

1878 2 19 Osmanlı ve Rusya arasında barış görüşmeleri başladı.

1878 2 28 Ayastefanos Osmanlı ve Rusya arasında Ayastefanos Antlaşması imzalandı. Antlaşma "Çerkeslerin Rumeli'den çıkartılarak Osmanlı-Rus sınırlarından uzak yerlere gönderilmeleri" maddesini içermekte idi.

1878 3 Magosa Rumeli'nin Kavala limanından Suriye'ye 3000 sürgün Çerkes'i götüren "Sfinks" gemisinde fırtına ve yangın sonucu 640 Çerkes hayatını kaybetti.

1878 7 13 Berlin Ayastefanos antlaşmasının yenilenmiş şekli olan Berlin Antlaşması imzalandı.

1879 1 17 Diyarbakır 4-5 bin Adige aile, Balkanlardan Diyarbakır'a gönderildi.

1879 5 25 İstanbul Osmanlı Dahiliye ve Hariciye Nezaretleri'nden, Valiliklere Çerkes sürgünlerin kendi istedikleri yerlere gitmelerinin önlenmesi emredildi.

1879 11 Bulgaristan Bulgar hükümeti deniz ve kara yollarını Çerkeslere kapatarak dönüşlerini resmen yasakladı.

29.01.1890 -Tunuslu Hayrettin Paşa(Tleş-Adige) İstanbul'da öldü.

08.04.1901 -İmam Şamil'in Kuban'daki Naibi Muhammed Emin Türkiye'de öldü.

28.12.1912 -Ünlü yazar Adige Ahmet Mithat Efendi'nin (Hağur) ölümü

30.10.1916 -İstanbul'da Çerkes Teavün Cemiyeti'nin eski başkanlarından Ahmet Cavit Therhet Paşa öldü.

27.02.1917 -Rus çarlığının çöküşü ve Çar II. Nikola'nın tahttan indirilmesi.

1918 -İstanbul'da "Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti" nin kurulması.

06.03.1920 -Yazar Ömer Seyfettin (Adige-Hatko) öldü.

01.09.1921 -Kabardey Özerk Bölgesi Kuruldu.

02.01.1922 -Karaçay - Çerkes Özerk Bölgesinin Kuruluşu

16.01.1922 -Balkar Özerk Bölgesinin Kabardey Özerk Bölgesine eklenmesi.

08.03.1922 -Adige Yazar Hadağale Asker'in doğumu

14.04.1922 -Adıge Tarihçi Met Çunatuko İzzet öldü.

27.07.1922 -Kafkasya'nın batısında Adıge Özerk Bölgesi kuruldu.

05.09.1923 -«Çerkes Teavün Cemiyeti» ve «Çerkes Özel Örnek Okulu» kapatıldı.

18.12.1923 -Gönen Çerkeslerinin Güney doğu Anadolu'ya sürülmeleri.

01.04.1923 -İlk Adigey Özerk Bölgesi yasasının hazırlanması.

02.05.1923 -Batı Anadolu'dan Çerkes Köylerinin sürgünü

12.05.1923 -Gönen - Manyas Adıgelerinin sürgün edilmesi.

02.07.1927 -Çerkes ressam Avni Lifij'in İstanbul'da ölümü.

04.03.1936 -Mısır Çerkes Kardeşler Cemiyeti Başkanı Abdülhamit Huştoko'nun Ölümü.

05.12.1936 -Kabardey-Balkar Özerk Cumhuriyeti kuruldu.

24.03.1941 -Prof. Aziz Meker İstanbul'da öldü.

22.06.1941 -Nazi Almanya'sı birliklerinin Kafkasya'ya girişi

15.09.1941 -Adige ozan Şocentsuk Aliy Naziler tarafından öldürüldü.

1944 -Cumhuriyet dağıtıldı ve toprakları Sovyetler Birliği'nin Grozni Bölgesi'ne bağlandı. Bütün halkı Orta Asya ve Sibirya'ya sürüldü.

09.02.1944 -Çerkes Teavün Cemiyeti üyelerinden ve "Quaze" gazetesi yazarlarından Adige Hayrullah Süleyman Yediç öldü.

11.02.1945 -Yalta Konferansı

25.07.1945 -145 Çerkesi'nde bulunduğu bir kısım mültecinin Saraçoğlu Hükümeti tarafından S.S.C.B.ne iadesi.

06.02.1946 -General Kılıç Girey'in idam edilmesi

10.02.1947 -Bestekar Muhlis Sebahattin Ezgi (Bıjnav) öldü.

10.12.1948 -İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kabul edildi.

31.12.1953 -Çerkes yazar ve gazeteci İsmail Ziya Bersis öldü.

10.05.1954 -Kafkas tarihçisi Adige General İsmail Berkok'un Londra'da ölümü.

08.01.1961 -Dünya şampiyonu (Güreş) Adige Yaşar Doğu öldü.

18.10.1961 -Kuzey Kafkasyalı Parlemento Başkanı Adige Wassan Girey Jabağı'nın ölümü

11.05.1962 -Çerkes yazar ve şair Seyin Tıme'nin İstanbul'da ölümü

26.07.1963 -Çerkes yazar ve bilim adamı Prof. Aytek Namitok İstanbul'da öldü.

01.12.1973 -Adige yazar Sogentsuk Adem Türkiye'ye geldi.

05.10.1977 -Ankara "Kuzey Kafkasya Kültür Derneği" üyelerine, Emekteki otobüs durağında beklerken ateş açıldı. Birkaç kişi yaralandı. Mahmut Özden öldü.

14.06.1979 -Mersin 'Kafkas Kültür Derneğine silahlı saldırıda bulunuldu. Ali Öğe öldü.

05.10.1991 -Adıgey'in Cumhuriyet statüsü kazanması

26.02.2001 -Adige Araştırmacı yazar Ömer Beygua'nın ölümü.

25.02.2003 -Adige Yazar Osman Çelik'in ölümü.

29.05.2009 -"Adige Kahramanlık Destanı NARTLAR"i derleyip yedi cilt halinde yayımlayan Nartolog ve Şair Asker HADEGHEL'E bugün Maykop'ta vefat etmiştir.
23.Mart -Çerkes Takviminde yeni yıl

01.Ağustos -Vatanına Dönenler Günü




KAYNAK: http://www.kafkasfederasyonu.org/tarih_cografya/kronoloji.htm