KABARDEY-BALKAR

KABARDİNO-BALKARYA



GENEL BİLGİ:

* Ülke: Kabardino-Balkaria
* Statü: Semi-autonomous region of Russia
* Statü: Rusya Federasyonu'na bağlı özerk cumhuriyet
* Nüfus: 791,600 (2000 yılı)
* Başkent: Nalchik
* Yüzölçümü: 12,500 sq km (4,826 sq miles)
* Din: Islam
* Ana endüstiri: madencilik, kereste

NÜFUS:

Kabardeyler -2002'de 498.702 (% 55.3)
Ruslar-2002'de 226.620 (%25.1)
Balkarlar-2002'de 104.951 (% 11.6)

LİDER:


Devlet Başkanı Arsen Kanokov
<br>
Aralık 1991'de SSCB'nin dağılması üzerine Kabartay-Balkar ÖSSC,bir üye cumhuriyet olarak RF içinde kaldı.Seçilmiş Devlet Başkanı Valeri K'ok'o (Kokov) sonrası,V.Putin tarafından atanan Arsen Kanokov KBC Parlamentosu'nun da onayı ile yeni Devlet Başkanı oldu.

MEDYA,TV:

* GTRK Kabardino-Balkaria TV - YEREL, Russia TV kanalı ile yayın
* Independent Social TV and Radio (NOTR) - NTV channel ile yayın
* TV 27 - TNT channel ile yayın

Coğrafi konum

Kuzey Kafkasya'da, Kafkas Dağları'nın kuzey eteklerinde, Terek Irmağı havzasında yer alır. Kuzeyinde Rusya, doğusunda Kuzey Osetya, güneyinde Gürcistan, batısında ise Karaçay-Çerkes bulunur. Bir bölümünün ormanlarla kaplı olmasına rağmen kuzey bölümü geniş bozkırdır. Balkarlar daha çok Karaçaylıların doğusunda Baksam, Çegem ve Çerek Nehirlerinin geçtiği vadilerde yoğunlaşmışlardır. Cumhuriyetin yüzölçümü 12.500 km2'dir.

Yeni dönemde Kabardey-Balkar Cumhuriyeti

18 Aralık'ta ilk Balkar Halk Ulusal Konseyi kongresi, Balkaryanın bağımsızlığını ve Rusya Federasyonu içerisinde bir Balkarya Cumhuriyeti oluştuğunu ilan etti. Kabardey-Balkar bağımsızlığı 31 Aralık 1991'de ilan edildi. 1995 zarfında federal yetkililerle ikili bir anlaşma imzalandı. 21 Şubat 1996'da Başkan Valeri Kokov, Cumhuriyetin, Bağımsız Devletler Topluluğu'nun Abhazya'ya yaptırım uygulaması şeklindeki kararına uymayacağını ilan etti. Kabardey-Balkar idari bir Başkanlığa ve bi-cameral bir yasama meclisine sahiptir. Yasama Meclisi, Cumhuriyetin Sovyeti olarak bilinen bir üst kurum ve Temsilciler Sovyeti denilen bir alt kurumdan oluşmaktadır. Eski yönetici sınıf yetkilerin federal hükümet ve komünist parti arasında bölünmesine rağmen kontrolü elinde tutmaktadır.

Sosyal ve kültürel hayat

Kabardey-Balkarlar sünni Müslümandırlar. Kabardeylerin ana dili Kafkas dillerinin Abhaz-Adıge grubuna aittir. Balkarlar Ural-Altay dil ailesinin, Türk kolu olan Kıpçak grubunun bir boyu olan Karaçaylılara çok yakın bir dili konuşurlar. İki halk da hemen hemen istisnasız ve ilk dil olarak kendi ana dillerini kullanırlar. Çoğu resmi dil olan Rusça'yı çok iyi konuşur. 1984 verilerine göre bu ülkede 143 ortaokul (10 yıllık-126.000 öğrenci), 10 teknik (87.000 öğrenci), 2 üniversite (11.500 öğrenci) bulunmaktadır. Cumhuriyet 250 kütüphane, 3 müze, 231 kültür kulübene sahiptir. Çok sayıda tiyatro ve sinema bulunmaktadır. Kabardey dilinde 2 dergi, 2 gazete, Balkar dilinde 1 gazete basılmaktadır.

Ekonomik durum

Kabardey-Balkar ekonomisinin temelini sanayi sektörü oluşturmaktadır. GSMH'nin % 60'ından fazlasını sanayi sektörü oluşturur. Ağır sanayi, elektrik enerjisi üretimi ve metalurji önemlidir. Makine yapımı da gelişmiştir. Bu cumhuriyette tarım gelişmiştir. Kabardey düzlüğünde buğday, mısır, darı ve ayçiçeği yetiştirilir. Dağların eteklerinde de sebze ve meyve ve üzüm yetiştirilmektedir. Ayrıca hayvancılık da yapılmaktadır. Dağ köylerinde zengin otlaklar vardır. Ülke dağ turizminde ilerlemektedir.

Nüfusu

791.600 kişi (2000)

Yüzölçümü

12.500 km2

Etnik Durum

Aşağıda ayrıntılı olarak verilmiştir

Devlet Başkanı

Arsen Kanakov

Başkent

Nalçik

Büyük şehirler

Baksan, Tırnauz, Nartkala, Mayskıy, Zolskıy, Prohladnıy, Terek


Kabardey-Balkar Federe Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu'na bağlı federe cumhuriyetler arasında en yoğun Adıge nüfusunu bulunduran cumhuriyettir. İlk olarak Sovyetler lideri Stalin döneminde, 16 Ocak 1922'de Kabardino-Balkarya vilayeti olarak kurulan birim, 5 Aralık 1936'da özerk cumhuriyet haline dönüştürüldü. 1942 Ağustosu'ndan itibaren Almanlar bölgeyi 6 aylık bir süre işgal ettiler. Bir yıl sonra bütün Balkarlar Nazilerle işbirliği yaptığı gerekçesiyle Mart 1944'te Orta Asya'nın çeşitli bölgeleri ile özellikle Kazakistan civarına sürgün edildi. Balkar ibaresi cumhuriyetin ünvanından silindi ve 1957'de sürgün edilen halkların haklarının iadesine dek değiştirilmedi.

Rusya Federasyonu'na bağlı 89 idari birimden biri olan Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'ni doğu ve güneydoğusunda Kuzey Osetya, güneybatıda Gürcüstan, batıda ise Karaçay-Çerkes Özerk Cumhuriyeti çevrelemektedir. Ülke topraklarında yüzden fazla halkın yaşadığı söylenebilir. Adıgeler bu nüfusun %49.2'lik kısmını oluştururken (2002 tahmini %51) bu oran Ruslar için %30.7; Balkarlar için %9.6 ve diğer kavimler içinse %10.5'tir. Ayrıca 62.9 kişi/kilometrekare olan nüfus yoğunluğu Rusya ortalamasının yedi mislini bulan bir değerdir.

Cumhuriyet dokuz önemli bölgeyi kapsar: Baksansky (İdari merkez-Baksan), Zolsky (Zalukokuaje), Maysky (Mayskiy), Prohladnensky (Prahladni), Tersky (Terek), Urvansky (Nartkala), Shegemsky, (Şegem), Chereksky (Kashkhatau), Elbrussky (Tırnauz) ve başkent Nalçik. Ayrıca 101 köy, 165 oturulabilir lokalite, 7 kent yerleşimi ve şehir mevcuttur. Kentsel nüfusun toplam nüfustaki payı %60 olup bu oran gittikçe büyümektedir.

Başkent Nalçik'ten ayrıntılı olarak söz etmekte yarar var: Şehrin isminin çıkışı hakkında birçok öykü söylenile gelmiştir. Bu öykülerden en bilineni, şehrin etrafını çevreleyen dağlarla ilgili olandır: Topografik olarak şehrin etrafını çeviren dağ silsilesi nal şeklindedir ve yerel her iki dilde de (Adıgece ve Balkarca) Nalçik, "nal" anlamına gelmektedir. Bu nedenle de nal, şehrin amblemi haline gelmiştir. Cumhuriyetin başkenti olan Nalçik 1818 yılında bir askeri kale olarak yerleşime açılmış, 1862 yılında büyük bir kasabaya dönüşmüş ve o yıllarda 2800 civarında insanın yaşadığı bir yerleşim birimi haline gelmiştir. 1917 Ekim devrimi ile Nalçik, merkezi bir yapı halini almaya başlamış, 1918 Martı'nda Sovyet Gücü'nün kurulumuna zemin hazırlayacak bir nitelik kazanmıştır. Ocak 1919'da Beyaz Ordu Nalçik'e girmişse de, Sovyet Gücü Mart 1920'de tekrar kurulmuştur. 16 Nisan 1922'ye kadar Nalçik tam anlamıyla büyük bir yerleşim merkezi haline dönüşmüş ve Kabardey-Balkar'ın merkezi olmuştur. 12 Aralık 1936'da ise o zamanın Kabardey-Balkar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin, bugünün Kabardey-Balkar Federe Cumhuriyeti'nin başkenti olmuştur. Toplam alanı 131 kilometrekare olan başkent, 1992 sayımına göre 280 bin nüfusa sahiptir. Şehrin ağaç ve yeşil alanları toplamı 991 hektardır.

Kabardey-Balkar, jeomorfolojik olarak üç parçaya ayrılabilir: Dağlar, tepeler, ve düzlükler. Arazinin yaklaşık yarısını mineral kaynaklar, pınarlar, meralar ve ormanlık alanlarca zengin dağ ve tepeler oluşturur. Ovaları ise ekilebilir topraklar bakımından çok zengindir. Ülkede bol miktarda molibden ve tungsten depoziti mevcuttur. Kurşun, kalay, bakır, demir cevherleri, altın, arsenik, taş ve linyit kömürü, pekmez toprağı, petrol, sünger taşı, fosfor, kireç taşı, alçı taşı, floridin ve dişbudak ağaçları potansiyeli içerir. Yüz kadar sıcak su, soğuk su ve mineral suyu kaynağı vardır. Hayvan toplulukları (fauna) çok çeşitli ve zengin kuş ve hayvan türlerini barındırır. İklim, ortalama-ılıman olarak nitelendirilebilir. Yıllık sıcaklık ortalaması 9-10 santigrat derece olup, yağış miktarı yıllık 600-700mm.'yi bulur. Yılın yaklaşık 215 günü sıcaklık 5 santigrat dereceden fazladır.

Özetle ülkenin coğrafi ve ekolojik yapısı, yeraltı kaynakları turizm konusunda hiç tükenmeyen bir potansiyel içermektedir. Ayrıca ülkenin tamamı 1997'de serbest bölge ilan edilmiştir. Kabardey-Balkar Güney Rusya'nın en etkileyici ve daha da ötesinde ekonomik ve sosyo-politik devamlılığa sahip merkezlerinden biridir denebilir. Bu özelliği cumhuriyetin diğer ülkelerle olan dış ekonomik aktivitelerinin dostça bir yararlılık çerçevesi içinde gerçekleşmesine olanak sağlar.

Finans ve hammaddeler dahilinde cumhuriyet ekonomisi demirsiz cevherler, petrol, doğalgaz, çeşitli madeni ve kimyasal materyaller, çeşitli mineral ve taze su kaynakları, değerli inşaat hammaddeleri sanayii üzerine temellenmiştir. Şu anda 40'tan fazla mineral depoziti işletilmekte olup, mineral kaynaklarına biçilen değer 12.000 metreküp'ten fazladır. Kabardey-Balkar'ın kesinlikle branşında eşsiz bir yere sahip olan bir depoziti vardır: Tırnauz tungsten-molibden kompleksi -ünlü bir stratejik hammadde sağlayıcısı-. Dünyanın en zengin tungsten ve molibden cevheri depozitlerini işletmek üzere çalışmaktadır. Kuzey Kafkasya'da tüketilen elektrik enerjisinin %90'ını karşılayan Kabardey-Balkar'ın başlıca kaynakları Molibden ve Tungsten depozitleri ve bunları işleyen fabrikalar, makine imalatı ve kimya endüstrisi, inşaat malzemeleri imalatı, kereste, gıda ve diğer hafif endüstrilerdir.Tarım alanında ise tahıl ziraati (buğday ve mısır) meyve yetiştirme ve bağcılık, koyun, domuz ve at çiftçiliği, arıcılık ve ipekböcekçiliğidir.

Cumhuriyetin doğal, iklimsel ve demografik koşulları, oldukça hızlı gelişmekte olan ekonominin taleplerini karşılayan başlıca unsurlardır. Endüstri Kabardey-Balkar'da bugün gayri-safi milli hasılanın yarısını sağlayarak liderliği elinde bulundurmaktadır.

Ülkede ulusal dil Adıge dilinin bir diyalekti olan Kabardeycedir. Kafkas dillerinin kuzeybatı gruplarından Abhaz-Adıge alt grubuna bağlıdır. Abhaz, Abzeh, Abazin vb. diyalektleriyle belli noktalarda ayrılan Kabardeyce, Kabardeyler Adıge kavminin bir alt boyu olduklarından Adiga-bze (Adıge dili) olarak adlandırılır.

1958'de Kabardeyce 1.ve 4. sınıflarda eğitim dili olmasına rağmen 1972 lerden sonra öğretim dili Rusça olan okullarda seçmeli ders olarak verilmeye başlandı. Son dönemde ise eğitim dili Rusça olmakla birlikte Kabardeyce-Adigece de ilkokuldan liseye kadar mecburi ders üniversitede ise isteğe bağlı seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Kabardey Balkar'da, Kabardey-Balkar Devlet Üniversitesi dışında üç akademi bulunmaktadır. Rusya Bilimler Akademisi'nin Kabardey-Balkar Merkezi, Tarih, Dil, Folklor, Edebiyat ve Ekonomi Araştırmaları Enstitüsü, Matematik ve Otomasyon Uygulamaları Araştırmaları Enstitüsü, Alp Jeofizik Araştırmaları Enstitüsü, Visokogorni Jeofizik Araştırmaları Enstitüsü, Bahçecilik Enstitüsü, Tarımsal Deney İstasyonu, Astronomi Gözlemevi de cumhuriyette bulunmaktadır. İlk gazete 1920 yılında yayınlanmıştır. Şimdi de Kabardeyce, Rusça ve Balkarca gazeteler mevcuttur. Yine belirtilen dillerin hepsinde radyo ve sınırlı sürelerde olmakla birlikte Tv. yayını mevcuttur. 1980 yılı içinde Kabardeyce yayımlanmış kitap baskı adedi 172000 dır. Cumhuriyette bu güne değin 1923-1924 Latin harfleri, 1924-1936 Latin harfleri, 1936 'da Kiril alfabesi alınmış olup sonuncusu günümüzde de kullanılmaktadır.

Nüfusun %60'ı kentlerde yaşayan Kabardey-Balkar'da kent nüfusunun da üçte ikisi -1817'de kurulan- başkent Nalçik (1922'ye kadar adı Petrov-Port, nüfusu 239 bin) ve Prahladnıy'de (59 bin) yaşamaktadır.

Kabardeyler Sünni ve Müslümandırlar; ancak Mozdok civarında küçük bir Hristiyan cemaat mevcuttur. Bölgede 1830'da 113 cami mevcuttu fakat günümüzde bu sayının kesin bilinmemekle birlikte 10-15 civarında (köyler dahil) olduğu tahmin edilmektedir.

Orman, su ve hayvan varlığını korumak amacıyla oluşturulmuş birçok koruma alanı (zapovednik) ile hayvan varlığını koruma ve üretme alanı (zakaznik) vardır. Buralar birer turistik alan özelliği de kazanmıştır. Bunların başlıcaları Çegem ve Çerek Irmaklarının kaynak kısımlarını da içine alan 'Kabardino-Balkarski visokogorni gos. Zapovednik' ile bunun doğusunda kalan ve Kuzey Osetya'ya ulaşan uzantılarıdır. Buralarda ormanlar ile soyu tükenmeye yüz tutmuş dağ keçisi, kızıl geyik, ayı, vaşak, yaban tavuğu ve yaban sığırı gibi hayvanlar yetiştirilmekte ya da koruma altında bulundurulmaktadır.

Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde dağcılık ve kayakçılık turizmi gelişmiştir. Bu bakımdan tüm Kuzey Kafkasya'da en önemli turizm merkezleri burada kurulmuştur. Dağ turizminde turların başlangıç yeri Nalçik'tir. Buradan ırmak vadileri boyunca uzanan yollar izlenerek güneye, Ana Kafkaslara doğru gidilmektedir. Yollarda çok sayıda konaklama yerleri, özellikle Elbrus (Oşhamahue) önlerindeki vadilerde turistik otel, motel ve kampingler bulunmaktadır.

Bölgedeki Adıge Edebiyatı ya da Kabardey Edebiyatı, Kuzey-Batı Kafkasya "Büyük Adıge Edebiyatı" nın önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Bilindiğine göre ilk Kabardey yazarı Şore Negume'dir (1794-1844). Kabardeyler özerklikten sonra (1920) sürekli yazıya kavuştular. 1924'te kabul edilen, giderek mükemmelleştirilen latin harflerine dayalı Adıge alfabesi, bir süre sonra Stalin'in Ruslaştırma politikasının bir sonucu olarak 1936'da yasaklandı. Yerine bugün de kullanılan kiril alfabesi getirildi. Sonuç olarak, bir duraklama ve zor günler dönemi başladı; Ruslaştırılmaya karşı çıkan çok sayıda aydın ve yazar cezalandırıldı. 1920 sonrasının iki önemli yazarı Paş'e Beçmırze (1854-1936) ile Şogentsuk Ali'dir (1900-1942). Paş'e Beçmırze'nin şiirleri, Şogentsuk Ali'nin de hem şiirleri, hem de "Khambot ile Latse" adlı şiir romanı yayımlandı. Daha sonra K'işoko Alim, K'uaş Betal, Şorten Askerbiy, Şogentsuk Adem, Aksıre Zalimhan ve Teune Haçim gibi güçlü yazarlar da edebiyata katıldılar.

Balkar Edebiyatı'nın öncüsü, 1945'te sürüldüğü Orta Asya'da ölen Kazım Meçiyev (1859-1945) de sürgünde yazdığı şiirler ve konuşmalarla Balkar halkına moral vermiştir. Balkar Edebiyatı'nın uluslar arası üne kavuşmuş bir şairi de şu anda yaşamayan Kaysın Kuliyev'dir.

Kaynakça;

* Dünden Bugüne Kuzey Kafkasya Özdemir Özbay Sh. 163,164. Kaf-der yayınları
* http://odur.let.rug.nl/~bergmann/russia/regions/rus07kb.htm
* www.kbr.ru
* www.kbsu.ru
* Nalchik R.H. Barrayeva, A.S.Şakmursayev, V.L.Zakakov Nalchik 1995
* http://www.iwpr.net/index.pl?caucasus_index.html

Yukarıdaki metin www.kafder.org dan alınmıştır