KARAÇAY-ÇERKES

GENEL BİLGİ:

* ÜLKE: Karachay-Cherkessia
* Statü: Semi-autonomous region of Russia
* Statü: Rusya Federasyonu'na bağlı cumhuriyet
* Nüfus: 440,000 (2002)
* Başkent: Cherkessk
* Yüzölçümü: 14,300 sq km
* Diller: Rusça, Karaçayca, Cerkesce(Kabardeyce)
* Etnik Gruplar: Rus, Karaçay, Cerkes, Abazin, Nogay
* Din: Islam, Christianity
* Endüstiri: Madencilik, tarım-ziraat

Devlet başkanı: Mustafa Azret-Aliyevich Batdyyev
Başbakan: Vera Mikhaylovna Moldovanova

İDARİ BİRİMLER VE YERLEŞİM

Cumhuriyetin başlıca yerleşim merkezleri, Başkent Çerkesk, Karaçayevsk, Teberda, Arxhız, Kurcinuvo, Elbruzski, Üst-Ceguta, Erkin-Şahar, Udarnıy'dır. Daha küçük yerleşim yerleri ise pek çoktur.

Bölgenin asıl yerlileri Adigeler olup, diğer gruplar daha sonra bu bölgeye yerleşti. 1830-38 yılları arasında bölge büyük ölçüde Rus istila ve denetimine girdi. Kuban ve Laba ırmakları arasında bulunan ve Çerkeslerce Base Ovası (Base Gubğo) denilen büyük bir alan Çerkes ve Abaza nüfusundan temizlendi. Bu nüfusun küçük bir kısmı Kabardey'den getirilen göçmenlerle takviye edilerek, Büyük ve Küçük Zelençuk ırmakları vadilerine, yani şimdiki yerlerine yerleştirildi. Çerkesler Kabartay ve Besleney lehçelerinde konuşurlar.

Jako (Alesçırey), Aliberdukovsk (Hağundokhuey), Habaz (Khasey Hable), Zeyıko (Hatoxhşıkhuey), Koşhable, Yincigişxue, Besleney, Vak'ojıle (Doxhşıkhuey), Adığe Hable, Yersakhon (Abaza Hable), Baralki, Humara (Abıkkuhable) köyleri Adığe yerleşim birimleridir.

Karaçaylar ise, güneydeki dağlık kesim vadilerinde yaşıyor iken, 1944'te Kazakistan'a sürüldü. 1957 yılında geri dönen Karaçaylar’ın Çerkessk kentine, Adıge, Rus ve Abaza köyleri ve çevrelerindeki yerlere yerleşimine de izin verildi. Karaçaylar, Nogaycaya ve Balkarcaya yakın bir Türk lehçesi konuşurlar. Ama Karaçayca ile Balkarca aynı yazı dilini paylaşır, bu nedenle bu dile Karaçay-Balkar dili de denmektedir.

Hurzuk, Kart Curt, Uçkulan, Teberda, Elbrusski, Duvut, Cazlık, Mara, Novi Karaçay, Kumuş, Sarı Tüz, Pravukubansky, Krasnogorskaya, Cöbetey, Eltarkaç, Kızıl Kala, Pervomayskoe, Üçköken, Krasnıy-Kurgan, Hasavut, Maruha, Zelençuk, Darzus, Arhız, Karaçay yerleşim birimleridir.

Abhazların ulusunun ortaya çıkması, M.S. 8. yy'da tarih sahnesine çıkan Apsil, Abazg, Sanıg ve Misimyan adlı boyların konsolidasyonu ile gerçekleşmiştir. Kuzey-Batı Abhazya'da Bzip nehrinden Tuapse'ye kadar uzanan bölgede yasayan Abazgların, Abaza ulusunun doğması sürecinde odak noktası oldukları kabul edilir. Abazinler, 13.-14. yüzyıllarda Kuzey Kafkasya'ya göç etmiştir. Kuzeye yönelen Aşuwa (Tapanta) Abazaların göçünü Aşkarawa Abazaların göçü takip eder. Abazalar, Çerkezler ile birlikte kuzey batıdaki Küçük ve Büyük Zelençuk ırmakları vadilerini kapsayan Habez, Adıge-Hable ve Abaza rayonları ile Çerkessk'te yaşar.

Gum Lowkıt, Koydan, Kubina, Psıj, Kara Pago, Alburğan (Biyberd), Yincig Çık'uın, T'ap'ant'a, Abaza Hable, Malo Abazinski, Staro Kubinsk, Novo Kubinsk, Apsuwa köyleri Abaza’dır.

Abazalar için oluşturulan ve 30 Haziran 2006’da resmen tanınan Abaza Rayonu’nun kuruluş çalışmaları sürmektedir.

Nogaylar Kuzey Kafkasya'da yaşayan halklardan biridir. Nogaylar isimlerini Altın Ordu tarihinde önemli bir rol üstlenen, birçok boyu etrafında toplayıp, zamanla bütün iktidarı ele alan, hanları istediği gibi değiştiren ve bu şekilde kırk yıl boyunca Deşt-i Kıpçak'a hükmeden "Nogay" adlı komutandan almışlardır. Yaşadıkları alanlar oldukça dağınıktır. Nogay Türklerinin yaşadıkları yerler; Rusya Federasyonu'na bağlı Karaçay Çerkez Cumhuriyeti, Stavropol ve Dağıstan'dır.

Nogaylar Karaçay Çerkes’te kuzeydeki Adıge-Hable rayonunun kuzey düzlüğündeki 5 köyde, Yerkin Halk, Yerkin Yurt, Adil Halk, Kızıl Togay, Yerkin-Şahar yoğun olarak barınmaktadırlar.

8 Ekim 2006 tarihinde yapılan referandum sonuçları doğrultusunda Nogay Rayonu’nun kuruluş çalışmaları sürmektedir. (Geniş bilgi bu bölümün sonunda.)

Kafkasya’nın işgal sürecinden sonra 1860'larda bölgeye iskan edilen

Ruslar ise başkent Çerkessk dışında, batıdaki Zelençuk ve Prikuban rayonlarında yaşar.

Karaçay Çerkes’te ayrıca Ordjonikidzevski ve Kosta Hetagurova isminde iki de Oset köyü vardır.

Nogay Azınlık Bölgesi

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde Nogaylar için de bir Rayon oluşturulması çalışmaları sürüyor. Nogay bölgesini oluşturacak 5 yerleşim biriminde 8 Ekim 2006 tarihinde yapılan referandumda seçmenlerin yüzde 94'ü bölgenin kurulmasından yana oy kullandı. Nogay bölgesi olarak birleştirilmesi planlanan ve 10 bin seçmenin bulunduğu beş yerleşim merkezinde oylamaya katılım oranı yüzde 88.2 olarak gerçekleşti.

Nogay Rayon’unu oluşturacak İkon-Halk, Adil-Halk, Erkin-Yurt, Erkin-Halk ve Erkin-Şahar köyleri şimdiye kadar Adıge Hable bölgesine bağlıydı.

2002 sayımına göre Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde nüfusun % 3,4'ünü oluşturan 14 bin civarında Nogay yaşıyor.

Karaçay Çerkes Cumhuriyeti’ndeki tek şeker fabrikası Erkin-Şahar’da bulunuyor. Cumhuriyetin en verimli topraklarının bulunduğu Nogay Bölgesinden, Stavropol Bölgesi yerleşimi Nevinomısk ile Karaçayevsk Bölgesi yerleşimi Ust-Ceguta’yı birleştiren demiryolu geçiyor.

Nogay Bölgesi, Karaçay-Çerkes’in 10. Rayonu olacak.

Abaza Azınlık Bölgesi

Abaza Rayonu’nun oluşturulması konusu ilk kez Abaza halkının, “Rusya'nın sayıları az olan halkları”na dahil edilmesinin ardından gündeme geldi. Sayıları az olan halklara dahil edilmesinin ardından Abazalar, Rusya kanunları uyarınca varlıklarını ve kültürlerini devam ettirebilmek için bir takım haklar kazandılar. Bu haklardan biri tarihi topraklarında yaşama hakkı.

Karaçay-Çerkes’te 25 Aralık 2005’te yapılan referandumun ışığı altında Rusya Federasyonu hükümetinin 1 Haziran 2006’da aldığı karar çerçevesinde Karaçay-Çerkes Parlamentosu Anayasa’nın cumhuriyetteki idari bölgelerle ilgili 62. maddesinin 1. fıkrasında değişiklik yaparak, sekiz olan idari bölgelere Abaza Rayonu’nu da ekledi. Abazaların yaşadığı yerler, 30 Haziran 2006’da idari bölge olarak resmen tanındı.

Tamamen oluşturulması için 1 Ocak 2009’a kadar geçiş süreci tanınan Abaza bölgesinin merkez yönetimi İnjiç-Çukun kasabasında olacak. Referandumla yeni oluşturulan Abaza bölgesinin Abazaların toplu olarak yaşadığı ve Prikuban, Habez ve Ust-Cegutin bölgelerine bağlı Kara-Pago, Psıj, İnjiç-Çukun, Elburgan ve Kubina kasabalarından oluşması öngörülüyor.

Abaza Rayonu, Abazaların toplu olarak yaşadığı ve ülke coğrafyasının yüzde 2’sine tekabül eden 300 kilometrekarelik bir alanda kuruldu. Toplam nüfusun yüzde 7,4'ünü oluşturan 32 bin civarındaki Abaza’nın sadece 15 bini yeni oluşturulan bölge sınırları içinde yaşıyor.

Abaza Rayonu 1 Ocak 2009’da işlevsellik kazanacak.

NÜFUS:

KARAÇAY-ÇERKES CUMH. Nüfus Bileşimi – 2002


DİL

Cumhuriyeti oluşturan 5 halkın dili de resmi dil olarak kabul edilmekte ve okullarda okutulmaktadır. Karaçay-Çerkes Devlet Üniversitesi'nde tüm dillerin eğitim bölümleri bulunmaktadır. Yine bu beş topluluğun dilinde gazete, dergi, kitap yayını vardır

EKONOMİ

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde hayvan (koyun-sığır) üretimi ve tarım ekonominin ana ögelerini oluşturmaktadır. Kuzey düzlükleri ile verimli vadilerde sulama ile yoğun tarım yapılır. Kuzeyden güneye doğru gidildikçe tarım alanları azalır. Yerini otlaklar ve hayvancılık alır. Hayvancılığın gelişmesine paralel olarak özellikle Karaçay bölgelerinde yün, elişi örgü yapma adeta bir sektör halini almıştır.

Daha kuzeyde, ovalarda tahıl, mısır, meyve, sebze yetiştirilmektedir. Karaçay-Çerkes'te ağır endüstri kuruluşları yok denecek kadar azdır. Küçük gıda endüstrisi işletmeleri, deri ayakkabı, çanta, valiz üreten bir fabrika ve kiremit tuğla fabrikaları bulunmaktadır.

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin dağlık olan güney bölgesi turistik bölgedir.

SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI

*Igilyk – Karaçay-Çerkes Bölgesel Kamu Hayırseverlik Vakfı

Başkan: Aminat Bilyalovna SEMENOVA

Başkan Yardımcısı, Vakıf Kurulu Başkanı: Akhmat Askerbiyevich EBZEEV

İrtibat: PO Kutusu 53 Baş Posta Ofisi Cherkess/Rusya Federasyonu 369000

Tel. +7 87822 64244, 63698 e-mail: igilyk@yandex.ru


*Batı Kafkas Anatilik Merkezi

Başkan: Akhmat Askerbiyevich Ebzeyev

Rashid Tokhtarovich Khatuyev (idari direktör)

İrtibat: Glavpochtamt 53, Cherkessk – KÇR 369000

Tel. (8652 65-10-62, (905 497-87-75

E-mail: zkac-kchroo@yandex.ru, ebze1@yandex.ru


*Karachay Gençliği Birliği

KÇC bölgesel organizasyon

Başkan: Kharun Mudalifovich Akbayev

İrtibat: Cherkessk – KÇC

Tel. 8652 96-86-94

E-mail: akharun@yandex.ru



*"Lebed" Rusya Genç Politikacılar Hareketi KÇC Şubesi

Başkan: Alexey Shurygin

Sovyet 63, Cherkessk/KÇC 369000

Tel. (87822 5-33-37 (iş); 4-26-41 (ev)

E-mail: lebed_kchr@mail.ru



*ALAN – Bölgesel Sosyopolitik Hareket

Başkan: Akhmat Abdulovich Katchiyev

Yardımcı: Sufiyan Uzeirovich Beppayev

İrtibat: Cherkessk - KÇC

Tel: (87822 6-41-26, faks (87822 6-41-31



*Camağat - Bölgesel sosyopolitik hareket

Başkan: Soltan Saidovich Temirov

Sorumlu Sekreter: Zayneb Mussayevna Batdyeva

İrtibat: Krasnoarmeyskaya 53, 369000, Cherkessk – KÇC

Tel. (87822) 5-44-64, faks 5-06-03



EĞİTİM VE KÜLTÜR

KÇC Üniversiteler ve Bölümleri:



Karaçay-Çerkes Devlet Teknoloji Akademisi

www.kchgta.ru

Mekanik Teknoloji Fakültesi

İnşaat Fakültesi

Ekonomi Fakültesi

İşletme Fakültesi

Matematik Fakültesi

Ziraat Fakültesi

Açık Öğretim Fakültesi



Karaçay-Çerkes Devlet Pedagoji Üniversitesi

http://kcspu.narod.ru/

Fizik-Matematik Fakültesi

Coğrafya Fakültesi

Filoloji Fakültesi

Tarih Fakültesi

Kimya Fakültesi

Biyoloji Fakültesi

Anaokulu Öğretmenliği


Basın Kuruluşları

* Karaçay, Karaçayca, 1924 den beri devlet tarafından çarşamba ve cuma günleri yayınlanıyor. Tirajı: 9.100



* Vesti Gor(Dağdan Haberler), Rusça, özel gazete. Haftada bir salı günleri stavropol ve Karaçay–Çerkes’de yayınlanıyor.



* Jıjn Karaçayevo- Çerkes(Karaçay Çerkes’te Hayat), Kerkezi Moskova, Cumhuriyetteki toplumsal-politik gelişmeleri irdeliyor. Tirajı: 8.000



* Nogay Davısı(Nogayların Sesi), Nogayca, devletin desteği ile haftada 2 gün çarşamba ve cuma günleri yayınlanıyor. Tirajı: 2.300



* Abazaşta(Abaza Yurdu), Abazaca, 1924 den beri devlet tarafından çarşamba ve cuma günleri haftada 2 kez yayınlanıyor. Tirajı 3800 ad.



* Den Respublika (Cumhuriyet Günlüğü), Rusça, resmi gazete. Hükümet ve parlamento çalışma ve kararlarını yayınlanıyor. Salı, Perşembe, cumartesi günleri olmak üzere haftada 3 kez çıkıyor. Tirajı :10.300





* Mk- Kavkaz, Rusça, Rusyanın Kuzey Kafkasya'ya yönelik gazetesi. Karaçay-Çerkes, Kaberdey- Balkar, Kuzey Osetya, Stavropol, İnguşetya, Çeçenitan da haftada bir gün yayınlanıyor. Tirajı: 15.100



* Narodi Kavkaz(Kafkasya Halkları), Rusça, 1997 den beri, haftada bir kez bölgesel olarak yayınlanıyor .



* Novaya Jıjn (Yeni Hayat), Rusça, haftada bir kez yayınlanıyor, özel gazete,



* Prpmetey, Rusça, Karaçay Çerkes Komünist Partisi’nin yayın organı, haftada bir kez yayınlanıyor. Tirajı 3200.



* Çerkes Xeku (Çerkes Vatanı), Adigece, 1924 den beri devletin desteğinde, haftada 2 kez çarşamba ve cuma günleri yayınlanıyor. Tirajı: 4600



* Çerkesk, Rusça, 1998 den beri haftada bir kez yayınlanıyor. Yerel yönetimin gazetesi, Çerkesk şehri ile ilgili gelişmeleri aktarıyor. Tirajı: 5100



* Ekonomika Karaçay Çerkes, Rusça, Karaçay Çerkes sanayici ve işadamları birliğince haftada bir kez yayınlanıyor. Cumhuriyette ki ekonomik gelişmeleri aktarıyor. Tirajı 2000



* Ekspres Potça(Ekspres Posta), Rusça, posta hizmetlerinin anlatıldığı bir gazete, haftada bir kez posta teşkilatı çıkarıyor. Tirajı 23650



* Ya Rusiç, Rusça, Karaçay Çerkes de yaşayan Slavyanların gelenekleri ve göreneklerini anlatıyor, haftada bir kez yayınlanıyor. Yayımcısı "Ross" toplumsal politik hareketi. Tirajı 1500 (Yayınına bir süre ara verdi)


-------------------------------------------

Faydalanılan Kaynaklar:

- I. G. KOSIKOV &. S. KOSIKOVA, Kuzey Kafkasya: Sosy-Ekonomik Rehber

- Rusya Federasyonu İdari Rehberi

- İnsan Hakları Enstitüsü, ve Enformasyon ve Araştırma Merkezi – Moskova/Rusya Federasyonu

- Rusya İnsan Hakları Derneği (zaprava.ru)

- Rusya Üniversiteler Kılavuzu (http://www.vedomostivuz.ru/)

- 2007 – Rusya Üniversiteler Rehberi (http://www.ed.vseved.ru/)

- http://tr.wikipedia.org

- Özdemir Özbay, Dünden Bugüne Kafkasya,

- Doç. Dr. Ufuk TAVKUL, Kırım Dergisi, 11 (41-44), 2003, 38-46.ss

- Tarih, Toplum ve Kültür, Karam Yayınevi, Ankara, 2003

- "Nogay Türkleri Edebiyatı", Türk Dünyası El Kitabı (Türkiye Dışı Türk Edebiyatları), 3. Baskı, s. 341-365.

TARİH:

1830-1838 yılları arasında Rus istilasına uğramıştır.Ruslar,1830'dan sonra, özellikle 1860'larda yoğunlaşmak üzere bölgeyi kolonize etmişlerdir.Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin güneyi dağlık,güzel manzaralı,mineral suları ve küçük gölleri bulunan turistik bir yöredir.Kuzeye doğru akan ırmakların vadilerde sulama ile yoğun (intansif) tarım yapılır.Küçük ve büyükbaş hayvancılık ve arıcılık önemlidir.

12 Ocak 1922'de Rus Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı "Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı" (K-ÇÖO ya da kısaca "Karaçay-Çerkesya") adıyla kuruldu.Oblast,26 Nisan 1926'da merkezi Karaçayevsk kenti olan "Karaçay Özerk Oblastı" (KÖO) ve merkezi Çerkessk olan "Çerkes Ulusal Okrugu" (ÇUO) biçiminde ikiye ayrıldı.ÇUO,30 Nisan 1928'de "Çerkes Özerk Oblastı" (ÇÖO) adını aldı.


Çoğunca güneydeki dağlık kesim vadilerinde yaşayan Karaçaylar,İkinci Dünya Savaşı'nda,düşman Alman işgalcilerle işbirliği yaptıkları gerekçesiyle 1943'te Kazakistan'a sürüldüler,ayrıca Balkarlar,İnguşlar,Çeçenler ve Kalmıklar da Kalmıkya'dan aynı gerekçelerle Kazakistan ve Kırgızistan gibi uzak yerlere sürüldüler ve özerk yönetimleri de kaldırıldı.Karaçay ve Balkarların ayrıldığı toprakların bir bölümü Gürcistan'a bağlandı ve buralara Svanlar yerleştirildi.Bu halklara 1956 yılında,Sovyet üst yönetimince alınan bir karar gereğince hakları geri verildi,1957 yılında da eski özerk yönetimleri yeniden oluşturularak,sürgündekiler eski topraklarına geri getirildiler.Eski Karaçay toprakları,mevcut Çerkes Özerk Oblastı ile birleştirilerek,1926 öncesinde olduğu gibi yeniden bir Karaçay-Çerkes Özerk Oblası oluşturuldu.Svanlar ise getirildikleri Gürcistan'a geri gönderildiler.1957 sonrasında Karaçaylar,eski yerleri dışında,Çerkessk kentine,Adıge,Rus ve Abaza yerleşmeleri ile bu yerlerin çevrelerine de yerleştirildiler.