ÇERKES MELİKLERİ KRONOLOJİSİ

Araştırma-Derleme: Soner Daur Kocsav

-ÖNSÖZ-

Çerkeslerin Suriye ve Mısır'da etkinliği ve nüfuzu Eyyubi devleti döneminde artmaya başladı. Timur'un zaferi ile Altın Ordu Devleti’nin yıkılması ve Kıpçak topraklarında nüfusun azalması sonucu 14.yüzyıl ortalarından başlayarak Türk Memlukların insan devşirme kaynakları kurumaya başladı. Dolayısıyla Memluk ordusunda sayısal denge Kıpçaklardan Çerkeslere kaymış ve Çerkesler daha Türk Memluklar zamanından önce Mısır'a girmeye başlamışlardı.Yani Memluklar ve Mısır’da Çerkes varlığı aslında sadece 1382 Berkuk’un iktidarı döneminde değil ondan önceleri Eyyubi ve Türk Memlukları döneminde de vardı.O kadar ki 1280 Kalavun döneminde Memluk ordusu bahri(Türk soylu) ve burci(Çerkes soylu) olarak ikiye ayrılmış ve devleti 1382’ye kadar beraber yönetmişlerdi (Yani sultanlık Çerkesler ve Türkler arasında gidip geliyordu). 1382’de iktidar tamamen Çerkeslerin eline geçti ve Çerkesler 1517 Osmanlı yenilgisine kadar ülkeyi bağımsız olarak yönettiler.Daha sonraları “yarı-bağımsız” Osmanlıya bağlı Emirlik-Beylik yönetimi ile 1871’e kadar ülkeyi yönetmeye devam ettiler.



1929- İngiliz gezgin Negley Farson :“- Çerkesler dünyanın en iyi atlı savaşçılarıydılar. Moskof yönetiminde yaşamaktansa sürgüne gitmeyi yeğlediler. Ataları Mısır’da bile yüzlerce yıldan fazla Memluk sultanları ve askerleri(süvari) olarak hüküm sürmüşlerdi.Sonraları Osmanlı sultanlarının ve Arap krallarının muhafız birliklerini oluşturdular. Osmanlı’nın, İran’ın ve Arabistan’ın en soylu aileleri de Çerkes kanı ile zenginleşmişlerdir.”


ÇERKES MELİKLERİ VE MISIR TARİHİNDE ÇERKESLER(ADİGELER)
(1000-1871)

1099
Bu tarihten itibaren Suriye ve Mısır, Batı Avrupa şövalyelerinin ve Haçlıların saldırısına maruz kaldı.



1171
Fatımilerden sonra Kahire’de Kürt kökenli Selahattin Eyyubi Sultanlığı dönemi başladı. [1]



1187
Selahattin’in yönettiği Mısır ordusu Hattın şehri yakınlarında Birleşik Haçlı ordusunu yenilgiye uğrattı. Bu büyük çatışmada Emir Fahrettin Çerkes başta olmakla üzere Çerkes Süvarileri çok önemli roller oynadı.



1249
Eyyubi Sultanlığı dönemi sona erdi.



1250
Mısır’da Memluklar adıyla iktidar Eyyubilerin elinden alındı. [2]



1250-1257
Dourr,İzzettin Aybek,Nurettin Ali ile Türkmen kökenli Memluklar dönemi başladı.



1258
Moğollar Bağdat halifesini(Abbasi Halifeliği) tahttan indirdi ve öldürdü.Halifelik Memluk idaresinde devam etti.



1259
Çerkes kökenli Sultan Kutuz iktidar oldu.



03.09.1260
Filistin’de Ayn Celud şehri yakınlarında Sultan Kutuz komutanlığında Çerkes süvarileri Kitbugi Moğollarını ağır bir yenilgiye uğrattı. [3]



1260
Sultan I.Baybars iktidara geldi.



1261
Sultan Kutuz’un yerine geçen Baybars Kahire’de Abbasi halifeliğini kurdu.



1265-1268
Sultan Baybars Haçlıları iki kez yendi.



1274
Baybars Anadolu’ya girdi ve Ermeni başkenti Sis’i işgal etti.



1277
Baybars İlhanlı-Selçuklu ordusunu Elbistan’da yenerek Kayseri’ye girdi. Moğol egemenliğinin Suriye ve Mısır’a taşmasına kesin şekilde engel oldu. Yakın Doğu’da Haçlıların yıllarca süren işgaline son verdi.



1280
Sultan Kalavun(Al-Mansur Sayf Kalavun) iktidara geldi.



1280
Kalavun döneminde Memluk ordusu, Kıpçak Türklerine ait olanına Bahri Alayı, Çerkeslere ait olanına da Burci Alayı denerek iki kışlaya ayrıldı.



1281
Kalavun Sultan döneminde Moğol ordusu büyük komutan Cengiz Han neslinden olan Mengü Timur tarafından yönetiliyordu.Kalavun’un koruma bölümünün komutanı yüzbaşı Çerkes Özdemir Al Hac bu çatışmada Mengu Timur’u mağlup etti ve Çerkesler galip geldi.



1290
Çerkes Sultan Halil iktidar oldu.4 yıl sonra Sultan Muhammed’e bıraktı.



1291
Memluklar Haçlıları tamamen Yakın Doğu’dan kovdular.



1303
Çerkesler Şam’ın güneyinde Sefer çölünde Moğol imparatoru Kazan Han’ın ordusunu bozguna uğrattılar.Bu savaştan sonra Moğollar bir daha Suriye’ye saldıramadı.



1310
Sultan Muhammed üçüncü kez iktidar oldu.30 yıl iktidarda kaldı.



1326
Çerkes Memlük sultanları, Pers Kaanları ve onların ast Emirlerine karşı

önlem olarak suikastçi(asassian) kullanmaya başladılar. [4]



1340
Sultan Ebu Bekir iktidar oldu.



1341
Sultan Kudjok iktidar oldu.



1342
Sultan Ahmet ve İsmail iktidarı paylaştı.



1347
Sultan Hasan iktidar oldu,4 yıl sürdü.



1351
Sultan Saleh iktidar oldu,3 yıl sürdü.



1354
Sultan Hasan tekrar iktidar oldu,9 sene sürdü.



1363
Sultan II.Saban iktidarlığı,13 yıl iktidarda kaldı.



1376
Sultan Mansur Ali iktidar oldu.1382’ye kadar ülkeyi yönetti.



1382
Bahri Memluklularından II.Hadji genç yaşta iktidara geldi.



1382
Kahire’de Malihuk (Çoban) lakaplı “Emir” Berkuk İbn Anas el Çerkasi iktidarı almak zorunda kaldı.17 yıl iktidarda kaldı.Ülke Çerkes Memlukları olarak anılmaya başlandı. [5]



1389
Hadji II tekrar iktidara geçse de, aynı yıl Sultan Berkuk iktidarı geri aldı.



1399
Berkuk’un oğlu Sultan Ferej iktidar oldu,6 yıl ülkeyi yönetti.



1412
Abbasi halifesi Arap kökenli Mustayn Bilal iktidara geldi.



1412
İktidar yıl sonunda tekrar Sultan Seyh Muayat ile Çerkeslere geçti.



1421
Sultan Ahmet iktidarı aldı.



1422
Sultan Barsbi(Barsbay) iktidarlığı dönemi.Tam 16 yıl sürdü.



1426
Sultan Barsbi iktidarında Emir İnal komutanlığındaki donanma Kıbrıs Adası’nı işgal etti, Çerkes ordusu Kral Jean de Lousignan’ın son haçlılarına karşı galip geldi.



1438
Sultan Djakhmak(Çakmak) iktidara geldi,15 yıl iktidarda kaldı.



1453
Sultan İnal iktidar oldu,8 yıl sürdü.[15]



1461
Grek asıllı Khushkadem bir yıllık Sultan Ahmet’ten iktidarı aldı.



1467
Khushkadem iktidarı Çerkes kökenli Balbay’a bıraktı.



1468
Kaytbay iktidara geldi.1496’ya kadar 28 yıl kadar bir dönem ölene kadar iktidarda kaldı. [14]



1485-1491
Çerkesler 6 yıl süren savaşlarda üç kez Osmanlı ordularını Türkiye topraklarında yendiler. [6]



1485 Mayıs
Karagöz Mehmet Paşa Gülek Boğazı'nı geçerek Çukurova'ya girdi. Burası Memlukların kendilerine ait topraklar değildi. Onların idaresindeki Ramazan Beyliği'ne bağlıydı. Bu arada Memluk ordusu Çukurova'ya doğru yola çıkmıştı.



1485 Temmuz
Memluklular önce Osmanlılara tabi Dulkadir Beyliği'nin topraklarına girdi. II. Bayezid'in kayınpederi olan Dulkadir Beyi Alaüddeyle Bozkurt Bey damadından acil yardım istedi. Kayseri Sancak beyi Yakup Bey ordusu ile yardıma geldi ve Memluk ordusunu durdurdu.



1485 Kasım
Memluk idaresinde bulunan Malatya önlerine kadar gelen Yakup Bey'i, Kaytbay’ın Başkumandanı Uzbeg Bey pusuya düşürdü ve Osmanlı birliğini imha etti. Karşı koyacak bir ordu olmaması nedeniyle Uzbek Bey rahatlıkla Çukurova'ya girdi. Adana ve Tarsus sancak beylerinin öldürülünceye kadar mukavemet göstermelerine rağmen Memluklular Osmanlıları Toroslar’ın gerisine atmayı başardı.



1486 Ocak
Anadolu Beylerbeyi Hersekzade Ahmet Paşa, Çukurova'yı tekrar almak için Gülek Boğazı'nı geçerek Memlukların önüne çıktı. Fakat yenilerek esir düştü. Bir yıllık esaret hayatından sonra serbest bırakılan paşa İstanbul'a döndü. Memluk sultanı Kayıtbay savaşın sona ermesi için barış teklifi yapsa da kaybetmeye alışık olmayan Osmanlı devlet adamları barışa razı olmadılar.



1487
Sadrazam Damat Koca Davut Paşa Çukurova için Memlukluların üzerine yürüdü. Kendisi İçel'e geçerken Rumeli Beylerbeyi Ali Paşa'yı Tarsus'un üzerine gönderdi.



1487 Haziran
II. Bayezid Memluklarla olan savaş döneminde Venedik'e Osmanlı donanmasının o zamanlar Venedik'e bağlı olan Kıbrıs'ın Magosa limanında demirleme isteğini bildirdi. Memluklarla savaşı göze alamayan Venedik bu isteği nazikçe geri çevirdi.



1488
Osmanlı Ordusu Vezir Ali Paşa kumandasında yine Çukurova'daydı. Adana, Tarsus, Kozan başta olmak üzere Çukurova'yı ele geçirdi. Memluk başkumandanı Uzbeg Bey yine yetişti ve 16 Ağustos 1488'de Ağaçayırı Meydan Savaşı'nda Osmanlı'yı yendi. Yine Çukurova'yı Osmanlılardan temizlemeye çalışan Uzbeg Bey 7 aylık kuşatma neticesinde Adana'ya girdi.



1490
Kayseri'yi kuşatan ve Karaman'a kadar Osmanlı toprakları içinde ilerleyen Uzbeg Bey'in üzerine yine Hersekzade Ahmet Paşa gönderildi. Kayseri yakınlarında Osmanlı Ordusu'nu bir kere daha yenen Uzbeg Bey, Ahmet Paşa'yı yine esir alarak Kahire'ye gönderdi.



1490 Kasım
Bu son yenilgi üzerine Sultan Bayezid bir sefer-i hümayun başlatmayı düşündü.



1491
Tunus hükümdarının araya girmesiyle Osmanlı Devleti Kaytbay yönetimindeki Memluklularla barış imzaladı.



1496
Sultan Eşref Kaytbay’ın ölümünden sonra oğlu Sultan Nasir Muhammed iktidara geldi.



1496
II. Bayezid kardeşi Cem Sultan'ın kızı ile yeni Çerkes Memluk sultanı Nasir Muhammed’i evlendirmek suretiyle barışı güçlendirdi.



1497
Muhammed ilk defa “silahlı olarak” siyahi kölelerden bir alay kurdu.



1497
Sultan Muhammed Farajallah adındaki siyahi bir gözdesini bir Çerkes esir kızla evlendirdi.Bu nedenle çoğu Çerkes asıllı olan Memluklar isyan ettiler.[16]



1497
Bu olaydan sonra Mısır’da çeşitli Çerkes grupları arasında kanlı savaşlar başladı.Kısa aralıklarla bu savaşlar 1501 I.Tumanbay dönemine kadar devam etti.



1498
Sultan Zahir Kanşav iktidara geldi.



1500
Sultan Eşref Janbulat iktidara geldi.



1501
I.Tumanbay iktidara geldi.



1501
Sultan Kanşav el Gauri iktidar oldu ve durum biraz düzeldi.Bu dönem Memluk Devleti hala Avrupalılar ve Osmanlılar için güçlü bir devletti.Örnek bir adalet anlayışı tesis edilmişti. [7]



23.08.1514
Sultan Kanşav Gauri Çaldıran Meydan Muharebesi’nde Dulkadiroğlu Yavuz Sultan Selim Han’a(I.Selim) yenilip kaçan İran Safevi hükümdarı Şah İsmail ile ittifak kurdu.



24.01.1516
Mercidabık Savaşı:Suriye Valileri Hairbey, Halep Valisi ve Şam Valisi Canberdi el Gazali’nin ihaneti yüzünden Kanşav el Gauri ordusu Dabik Çölü’nde Sultan Selim’e yenildi.15 yıllık bir saltanattan sonra Sultan Gauri, Yavuz Sultan Selim’e Suriye’yi kazandıran Mercidabık Meydan Savaşı’nda öldü. [8]



1516 sonbaharı
Kanşav'ın yeğeni II.Tumanbay Sultan oldu.Sultanlığı beş ay kadar çok kısa bir zaman sürdü.Tumanbay Osmanlılarla birkaç kez savaştı, başarı elde edemedi.



13.08.1517
Ridaniye Savaşı:Kahire Osmanlı birliklerince kuşatıldı.Memlukların birkaç topu vardı.Osmanlılar saldırmak yerine birliği iki yandan kuşattı.Memluklar süvari saldırısına geçtiler ve Osmanlının bir topçu kanadını yendiler fakat savaşı kaybettiler.7.000 kadar Memluk savaşçı bu savaşta öldü,geri kalanı Kahire’ye savunmaya geçti.



1517
Tumanbay kenti yiğitçe savundu ve düşmanı geri çekilmek zorunda bıraktı. Ama sonunda ilgisiz bir suçlamayla hain (qumal-къумал) sayılarak Kahire’de Züeyl kapısı denilen yerde idam edildi ve Çerkes hanedanlığı dönemi bitti. [9]



1517-1522
Çerkes kökenli Khaur Bey Osmanlıya bağlı olarak Emir sıfatıyla Mısır’ı yönetti.1522’den sonra Mısır’da kontrol 1630 yılına kadar Osmanlı sultanlarına geçti.



1520
Osmanlı Sultanı I.Süleyman iktidara geldi.1566 yılına kadar 46 yıl iktidarda kalan Sultan Süleyman’ın anne tarafı Çerkes kökenliydi.



1584
III.Murat döneminde Çerkes kökenli Özdemiroğlu Osman Paşa vezirlik yaptı.



1623
Çerkes Mehmet Paşa sadrazamlığa getirildi.Annesi Kösem Sultan’dır.32. Osmanlı Padişahı Abdülaziz’in kızı olan Esma Sultan ile evlendi.Sadrazamlığı döneminde Türkçeyi aksanlı değil, kaba bir Çerkes şivesiyle konuştuğu söylenir.



1630
Mısır’da yönetim kademesi tekrar Memluk bakiyesi Çerkes Emirlerine geçti.



1630-31
Çerkes kökenli Kitas Bey Mısır Emir’i oldu.



1631-1656
Çerkes kökenli Rıdvan Bey ve hükümdar Kanşav Bey Mısır’ı yönetti.



1653
VI.Mehmet döneminde Çerkes kökenli Derviş Mehmet Paşa vezirlik yaptı.



1692-1714
Çerkes kökenli İbrahim Bey ile Çerkes Emirleri dönemi devam ediyor.



1711
Mısır’da yönetim , Memluk yönetim şeklinin kabulü anlamına gelen yarı bağımsız Emirlik şeklinde yönetilmeye başlandı.



1719-1807
Çerkes Emirleri Mısır’ı yönetmeye devam ettiler.



1774
Anne tarafı Çerkes kökenli Sultan Abdulhamid iktidara geldi. [10]



1787-1789
Abdulhamid döneminde Çerkes kökenli Cezayirli Hasan Paşa vezirlik yaptı.



1789
Abdulhamid döneminde Çerkes kökenli Meyyit Hasan Paşa vezirlik yaptı.



19.05.1799
Fransız diktatör Napolyon Bonapart Toulon limanından 55.000 asker ve biyolog, doktor, sosyolog, arkeolog, mühendis ordusu taşıyarak ayrılan 400 gemilik Fransız filosu ile Malta'yı ele geçirdi.



01.07.1799
Fransız filosu İskenderiye’ye ulaştı. [11]



03.07.1799
Napolyon Kahire üzerine yürüyüşünü başlattı.



21.07.1799
Napolyon Çerkes kuvvetleriyle karşı karşıya gelir. “Piramitler savaşı” denilen savaş başlar. Fransız ilerleyişini durdurmak isteyen Çerkesler piramitlere yakın Embaba bölgesinde süvari saldırısına geçerler, fakat yenilirler. Fransız topçusu, saldıran Çerkes süvarilerini daha yaklaşamadan paramparça etmiştir. [12] ve [17]



01.03.1811
Kahire'de iktidarı ele geçiren Kavalalı Mehmet Ali Paşa(Arnavut asıllı) vilayetleri yöneten yirmi dört Çerkes beyinin etkinliğinden rahatsızdır.Bir bahaneyle şölen tertipler ve barış amaçlı onları da davet eder. Çerkes beyleri beş yüz kişilik bir grup halinde Kahire kalesine giderler. Yemekten sonra kaleyi terk etmek üzere dar bir geçitte at üzerinde ilerler­ken, burçların üzerinde önceden sinmiş askerler tarafından ateş açılır. Geçidin iki ucundaki demir kapıların kapanmasıyla savunma ve kaçma şansını bulamayan Çerkesler tümüyle katledilir.Mehmet Ali Paşa Mısır’a vali olur. [13]



1820
Çerkesya’da “Çerkes(Adige) Aslanı” namıyla ünlenen Hacı Guzbeg (Kuzbech Tughuzique)’in Hac dönüşü Kahire’yi ziyareti. Oturması için divanını ona sunarak birde şeref kaftanı hediye eden Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından karşılandı.Kahire’de kendisine teklif edilen üst düzey görevleri reddederek vatanına döndü.



1838-1840
Abdulmecid(annesi Çerkes) döneminde Çerkes kökenli Khousrev Mehmet Paşa vezirlik yaptı.



1839
Abdulmecid Mısır’ın asileşen valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı dize getirmek için Suriye’ye ordu yolladı.Ali Paşa’nın ordusu Nizip,Suriye yakınında Osmanlı ordusunu bozguna uğrattı.Osmanlı ordusu çoğunlukla askere çağrılmış Kürtlerden oluşuyordu.

AÇIKLAMA VE DİP NOTLAR



[1] Mısır ordusunun özelikle ağır süvari bölümlerini oluşturan Çerkes askerleriydi. Çerkesleri ilk olarak Mısıra getiren Türk,Türkmen ve Berberilere güvenemeyen Eyyubilerdir.



[2] İlk Memluk sultanlarından Dourr ve Aybek-Türkmen (1250-1257),Mansur Ali-Türkmen (1257-1259), Kutuz-Çerkes (1259-1260),I. Bibars-Kıpçak(1260-1277) ve Kalavun-Çerkes (1279-1290) Eyyubilerin yedinci hükümdarı Sultan Eyyubi’nin köleleri ve manevi oğullarıydı.Bunların çoğu özellikle Sultan Selahattin döneminde Çerkeslerden seçilirdi.



[3] Moğol ordusundaki süvarilerin büyük bir çoğunluğu Türk idi.Memlukların süvari birliği ise büyük oranda Çerkeslerden oluşuyordu.



[4] Mesela, Tebriz Emiri Kara Songor idaresindeki Persia'ya 30’a yakın suikastçi gönderildi.Bunların sadece 5’i başarılı oldular.( Bağdat valisini infaz etmeyi başarmışlardı.) - Von Hammer



[5] Önceki hükümdarlarla mukayese edildiğinde Berkuk bir milliyetçi idi. Onun iktidarda olduğu yıllarda sadece yüksek ve idari makamlar değil diğer tüm önemli görevler Çerkeslere verildi.



[6] Savaşın nedenleri arasında Hicaz'a giden hacıların Bedevi Araplar tarafından saldırıya ve yağmaya uğramaları ve İstanbul'a gönderilen Behmeni hediyelerine de gümrükte geçici olarak el konulması gösterilmişti.



[7] Sultan Gavri’nin o dönemin kaynaklarında beş ayrı dil bildiğinden ve bilime çok önem verdiğinden söz edilir.



[8] Bu mağlubiyetin esas sebeblerinden bir tanesi, Çerkes ordusunda tüfek ve topların olmaması idi. Çerkes askerleri onları “zayıflığın silahı” olarak görüyordu. Fath-i Mısır kitabının yazarı, olayların şahidi İbn Zunbul şöyle yazar: “Çerkeslerden kimse kılıç veya mızrakla öldürülemedi, onların hepsi gülle ve mermilerden öldü.” Memluklar Eyyubilerden kalma geleneksel hilal biçimi saldırısını kullandılar.

Osmanlılarda ortaya piyadeleri,iki yana da topçu birliklerini yerleştirmişti.



[9] Çok geçmeden suçsuz olduğu görülüp saygınlığı geri verildi. Şimdi Kahire’de Tumanbay adını taşıyan bir cadde ve okul var, adı ve yaptıkları okul tarih kitaplarında yer alıyor.Bu olay ile yönetim Osmanlılara geçti fakat Çerkes hanedanlığı sadece Mısır’da değil Irak,Tunus ve Cezayir gibi daha uzak vilayetlerde de güç sahibi olmaya devam ettiler.



[10] Ondan sonra Osmanlı yıkılana kadar anne tarafı Çerkes kökenli padişahlar Osmanlı İmparatorluğu’nu yönettiler.Böylece bu dönemlerde babadan oğula geçen yönetim sistemi ortadan kalkmış oldu. (III.Selim, IV.Mustafa, II.Mahmut, I.Abdulmecid, Abdulaziz, V.Murat, II.Abdulhamid, V.Mehmet, VI.Mehmet, Halife II.Abdulmecid.)



[11] Napolyon Mısır’a gelişini şöyle ilan eder: “Allah’ın hizmetkarı, Peygamberin arkadaşı sıfatıyla Mısır halkını bu cennet bölgeyi titreten Çerkes zalimlerden kurtarmaya geldim.”



[12] 1571’den beri değişen bir şey yoktur. Çünkü Memluklar ateş gücü kullanmamakta ısrar etmektedir. Onlara göre kılıç ile açılmayan yara değerli değildir. İlginç olan, Arap ülkesi Mısır’ı dış saldırılara karşı Çerkes kuvvetleri korumuş, Çerkesler Memlukların yönetici sınıfı olmalarına karşın yerli halkı işgalcilerin karşısına çıkarmamışlardır. Bu da Çerkeslerin sayısını, dolayısıyla siyasi gücünü zayıflatmıştır.



[13] Tek istisna, atıyla kalenin burçlarından atlayıp kırık bir ayakla kurtulduğu rivayet edilen Şahin Bey’dir. Nitekim günümüzde Kahire kalesini gezen turistlere burçlar üzerindeki nal izi “Uçan Memluk” adıyla tanıtılır. Katliam kalenin dışına taşırılarak Kahire ve İskenderiye’de devam eder. Katliamdan kurtulmayı başaran birkaç yüz Çerkes, Sudan yönüne kaçarlar. Beş kataraktı (kum tepesi) aştıktan sonra dururlar ve burada surlarla çevrili bir kent inşa ederek El-Urdi (kamp) adı verirler. Bu şehir daha sonra Yukarı Nubia bölgesinin siyasal merkezi haline gelecek ve bugünkü Yeni Dongola kenti olacaktır. Günümüzde Dongola halkının diğer Sudanlılara göre daha açık tenli olduğu söylenir.



[14] Çerkes Memluk Sultanı Barsbay tarafından satın alınan Çerkes asılı bir köledir. Sultan Çakmak tarafından azat edilmiş sonra sarayda çeşitli görevlerde bulunmuştur. Muhafız kuvvetleri komutanlığından sonra Memluk beylerinin de aracılığı ile tahta oturmuştur. Osmanlılara karşı izlediği politika devletinin çöküşünü hızlandırmıştır.



[15] Barsbi döneminde başarılı bir komutan idi.Kabardey Prens İdar Temruko’nun atasıdır.



[16] Tarihçi el-Ensari’ye göre, Çerkesler hoşnutsuzluklarını Sultan’a aktardıktan sonra savaş kılığına büründüler.Sayıları 500’ü bulan siyah esirlerle aralarında çarpışma oldu ve esirler kaçıp,hisarların kulelerinde toplandılar ve Çerkeslere ateş açtılar.Çerkesler üstlerine yürüyüp Farajallah dahil 50 kişiyi öldürünce gerisi çareyi kaçmakta buldu.Çarpışmada Çerkeslerden iki asker öldü.



[17] Çerkeslerin soylu vahşiliklerine hayran kalan Napolyon, Rustam adındaki Çerkes subayını, iktidarda kaldığı sürece özel muhafızı olarak yanına almıştı.


KAYNAKLAR:

- İbn Zunbul – Fath-i Mısır kitabından

- John Keegan “Savaş Sanatı Tarihi”

- D.Ayalon, Memluk Sultanlığında Barut ve Ateşli silahlar, Londra 1956,sayfa 86-94-95-70

- A.Marsot, Müslüman Mısır, Cambridge 1982,sayfa 60-72

- El muhteşer fi tarihil misra – Halil Bin Abdülhamit Kuddusi

- Muhammet İyas –“ Bedaiguzzuhur fi vekaidü-d duhur” adlı eseri

- Batı Avrupalı yazarlardan Sir William (The Mameluke of slave dynaste of Egypt—London 1896)

- MISIR MEMLUK İMPATORLUĞU’NDA ÇERKESLER DÖNEMİ-Prof. Dr. Marcel Erdal
J. W. Goethe-Üniversitesi Frankfurt

- Hasan Ali İbrahim. Ortaçağda Mısır

- UNUTULMUŞ ÇERKESLER: MEMLUKLAR-Ömer Aytek Kurmel

- Elbed Hasan KBR.Yazar araştırmacı

- Adige Tarih yazarı,yönetmen Muliat Yemıj röportajından alıntı[15]

- Book of Samir Khotko ‘Genesis of Circassian elites in Mamalik Sultanat and Osman Empire’, in Russian. Maykop, 1999.